جستاری فلسفی در باب زیبایی و دندان‌پزشکی
نویسنده: محمدرضا لله‌گانی
چندی پیش پستی در صفحه اینستاگرام خبرگزاری دندانه به نقل از دهان منتشر شد و به نقد رویکرد جامعه دندان‌پزشکی به مقولهٔ درمان‌های زیبایی پرداخت. این پست بسیار جنجال‌برانگیز شد و خاطر بسیاری از دندان‌پزشکان عزیز را مکدر نمود.
لطفاً قبل از مطالعه این مقاله، کپشن پست و چندی از کامنت‌ها را مطالعه بفرمایید.
سناریوی ۱: فرض کنید بیماری از شما می‌خواهد با رضایت خودش دندان آناتومیک و فانکشنال او را بکشید. او عوارض این عمل را نیز خواهد پذیرفت.
سناریوی ۲: حال فرض کنید بیماری از شما می‌خواهد با رضایت خودش مقداری از بافت سالم دندان آناتومیک و فانکشنال او را تراش دهید و جای آن ماده‌ای مصنوعی قرار دهید (مثلا درمان لمینیت). او عوارض این عمل را خواهد پذیرفت.
آیا این دو سناریو تفاوتی دارند؟
احتمالاً در این قسمت از متن در باب مقایسهٔ این دو سناریو جوابی این چنینی خواهیم داد: «رسالت اخلاقی پزشکی، کاهش رنج است و ما با پاسخ به نیازِ زیباتر شدن، رنج بیمار را کاهش خواهیم داد، به ازای عوارضی با رضایت خودش.»
کلمه‌ای کلیدی در این جواب ظاهراً منطقی نهفته است:
زیبایی
زنان چینی از کودکی پاپیچ و کفش‌هایی بسیار تنگ بر پا می‌کردند تا پاهایشان کوچک‌تر شود. پاهای کوچک در جامعهٔ آن‌ها نشان ظرافت و زیبایی زنانه بود.
رضایت؟ ✅
عوارض؟ ✔️
زیبایی زنان اروپایی در قرن ۱۸ توسط دستگاه‌هایی مخصوص «اندازه‌گیری» می‌شد.
بعضی از آن‌ها برای باریک‌تر نشان دادن کمر خود قفس‌های فلزی بشدت تنگ و غیرارگونومیک بر تن می‌کردند. قفس‌ها گاهی باعث آسیب‌هایی غیر قابل جبران می‌شد.
رضایت؟ ✅
عوارض؟ ✔️
زنان ژاپنی دندان‌های خود را سیاه و صورت خود را سفید می‌کردند تا زیباتر شوند.
رضایت؟ ✅
عوارض؟ ✔️
در بسیاری از قبایل جنوب آفریقا دندان‌های تیز و مثلثی نشانهٔ زیبایی و قدرت مردانه بود.
(عکس از اوتا بنگا: مردی در باغ‌وحش انسانی)
رضایت؟ ✅
عوارض؟ ✔️
طبق آمار انجمن جراحان پلاستیک آمریکا در سال ۲۰۱۸ فقط در آمریکا حدود ۱۷٫۷ ملیون عمل جراحی بر روی افراد انجام شده است. افرادی که بسیاری از آن‌ها عوارض جراحی (بی‌هوشی، عفونت و …) را پذیرفته بودند تا زیباتر شوند. اکثر آن‌ها زن هستند.
رضایت؟ ✅
عوارض؟ ✔️
بند سوم آیین‌نامهٔ اخلاق پزشکی: پزشک* اخلاقاً مجاز به اتخاذ تصمیم مضر (در درازمدت یا کوتاه‌مدت) برای بیمار نیست.
*و نه مثلا تتو آرتیست یا آرایشگر
می‌توان به راحتی دریافت مفهوم زیبایی و تصویر از بدن ایدئال می‌تواند بسیار سیال، ناخوداگاه و القاشده از سمت جامعه باشد. در حقیقت انگارهٔ ذهنی القاشده از جامعه و مقایسهٔ خویشتن با آن انگاره باعث رنجی غیر حقیقی می‌شود که می‌تواند فرد را به سمت پذیرفتن عوارض و انجام عمل های غیر ضروری زیبایی، با رضایت کامل، سوق دهد. به‌عبارتی رنج زیبایی می‌تواند «رنجی باشد که متعلق به ما نیست».
و زیبایی دهان، که قطعا ازین امر مستثنی نیست…
تبلیغی خلاقانه از گوچی، در همین جهت.
حال به سناریو‌های ابتدای مقاله باز‌می‌گردیم. به نظر می‌رسد برای مثال تصحیح انگاره ذهنی فردی متقاضیِ کاملاً سفید کردن دندان‌هایش به باور «رنگ طبیعی دندان‌ها زرد است»، در وقت محدود و در محیط مطب توسط دندان‌پزشک تقریباً غیر ممکن خواهد بود. چرا که انگاره ذهنی طی سالیان زیادی توسط محیط، رسانه و… در ناخوداگاه شخص شکل گرفته است. پس شاید تصمیم درست پس از صحبت با بیمار و پافشاری وی بر تصمیم‌خود، انجام پروسیجر درخواستی باشد. اما به‌نظر می‌رسد این تنها کار دندان‌پزشکان در قِبَل «زیبایی» است. انجام روند با مُهر «رضایت بیمار».
پس از دندان‌پزشکان چه انتظاری می‌رود؟
۱- کلیشه زدایی از طریق رسانه و دیگر راه های تبلیغاتی
۲-اصلاح تصویر کاذب از بدن و خصوصا دندان‌ها از طریق دخالت در جریان‌های رسانه‌ای و مردمی
۳-کاهش آسیب روانی و فشار اجتماعی منجر به درمان های غیر ضروری
در حقیقت سرمایه‌گذاری در این حیطه‌های فرهنگی در جهت کلیشه‌زدایی و تصحیح تصویر ذهنی از دندان‌ها بایستی اولویت اول جامعه دندان‌پزشکی و سیاست‌گذاران آن در قبل مقوله‌ی «زیبایی» باشد. اولویتی که به منزلهٔ پیشگیری از به دام درمان‌های غیر ضروری افتادن قشر کثیری از اشخاص جامعه است.
