نوشته: محمدرضا لله‌گانی
اخیراً نشریهٔ Lancet (از قدیمی‌ترین و معتبرترین نشریه‌های پزشکی در جهان) ویژه‌نامه‌ای دربارهٔ سلامت دهان و دندان منتشر کرده است. این ویژه‌نامه به مشکلات اساسی و بنیادینی در اساس و فلسفه دندان‌پزشکی و سیستم مراقبت سلامت دهان و دندان می‌پردازد. در ادامه به چند مورد از انتقادات از طریق فلسفهٔ دندان‌پزشکی خواهیم پرداخت.
محتویات
۱- انزوا
• اکثر دانشکده‌های دندان‌پزشکی جهان دانشجویان‌شان را برای کار در انزوا (در مطب‌ها یا کلینیک‌های خصوصی) پرورش می‌دهند.
[• در ایران نیز بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد خدمات دندان‌پزشکی در بخش خصوصی انجام می‌شود. [۱] ]
• این امر دندان‌پزشکان را از تعامل مستقیم با جامعهٔ علمی و آکادمیک باز می‌دارد، و آن‌ها را از به‌روزکردن و به‌روزشدن توسط آن و به چالش‌کشیده‌شدن مهارت و دانایی‌شان مصون نگه می‌دارد.
🔴 نتیجه : دندان‌پزشکی در ریسک بزرگتری برای فرار از ابطال‌پذیری دانش قرار خواهد گرفت. همچنین این امر باعث شیوع و انحصاری‌شدن درمان در بخش خصوصی شده و هزینه درمان را افزایش و تمایل مردم برای درمان را کاهش خواهد داد.
۲- تخصصی‌شدن بیش از حد
• دندان‌پزشکی روزبه‌روز بیش‌تر به فناوری وابسته می‌شود. فناوری‌های جدید به‌سرعت رشد می‌کنند. درمان‌ها پیشرفته‌تر و نیروی‌های عمومی برای استفاده از آخرین تغییرات متخصص می‌شوند. همهٔ این فرایندها بسیار هزینه‌بر است.
• علاوه بر هزینه‌بربودن خود فرایند، محصولات این فرایند نیز بسیار گران هستند، عمدتاً در بخش خصوصی و در مطب ارائه می‌شوند و تنها افراد ثروتمند توانایی استفاده از آن‌ها را دارند. در صورتی که شیوع بیماری‌های دهان در افراد ضعیف از نظر سطح اقتصادی-اجتماعی بسیار بیش‌تر است.
🔴 نتیجه: ایجاد منحنی معکوس مراقبت. افراد با نیاز بیش‌تر، مراقبت کم‌تر و بی‌کیفیت‌تری دریافت خواهند کرد و افراد با نیاز کم‌تر از مراقبتی بسیار بیش از حد و با کیفیت برخوردار خواهند بود.
۳- نبود نیروهای حد واسط : عدم سرمایه‌گذاری متناسب در جهت پیشگیری
• اکثر افراد وقتی نظام سلامت دهان و دندان را ملاقات می‌کنند که نیاز به درمان مداخله‌گر یا بازسازی‌کنندهٔ بافت دارند و «این نقص سیستم سلامت دهان و دندان است نه نقص مردم».
• سرمایه در بخش پیشگیری باید چندین برابر بخش درمان باشد، چرا که پیشگیری بسیار همگانی‌تر است.
• یکی از نمودهای این سرمایه‌گذاری باید «نسبت چند برابری نیروهای واسط (بهداشتکاران دهان و دندان و …) به نیروهای درمانی و متخصص (دندان‌پزشکان عمومی و متخصص) باشد.» این امر با هدف پیشگیری وسیع و با پوشش زیاد (مدرسه، خانه‌بهداشت و …) باید انجام پذیرد.
•در واقع هنگام یادکردن از سیستم سلامت دهان و دندان و «دکتر دندون» اکثر مردم باید به یاد بهداشتکاران دهان و دندان (خط مقدم‌تر) بیفتند تا دندان‌پزشکان (خط آخر درمان).
🔴نتیجه: درمان‌های مداخله‌گر و گاهی بیهوده و تربیت نیروی متخصص خط آخری، بار اضافی بر مریض و نظام سلامت تحمیل خواهند کرد، در حالی که بدون پیشگیری، شاخص‌های سلامت دهان مدام بدتر خواهند شد.
۴- نظام آموزش دندان‌پزشکی
• سطح نیاز جامعه به بخش‌های موازی که یک دانشجوی دندان‌پزشکی در طول دوره تحصیل آن‌ها را فرا می‌گیرد (پروتز، ترمیم، رادیولوژی و…) با یکدیگر متفاوت است.
• لانست پیشنهاد می‌کند تمام بخش‌ها به صورت عمومی به یک فرد آموزش داده نشود، بلکه هر بخش در مقاطع اولیه فارغ‌التحصیلان خود را داشته باشد (نه به‌صورت عمومی سپس تخصصی، بلکه از ابتدا به صورت تخصصی).
🔴 نتایج این طرح:
۱-طرح درمان‌های گروهی-مشورتی و بسیار دقیق‌تر در تمام سطوح مراحل درمانی (نه فقط در سطح درمان فوق تخصصی)،
۲-تربیت با توجه به نیازهای مختلف جامعه (مثلاً جامعه با شیوع بی‌دندانی بالا متخصص پروتز بیش‌تری می‌خواهد).
🔴 حرف آخر: لانست با توجه به این مشکلات هشدار می‌دهد که وقت انقلاب و تغییرات شدید در دندان‌پزشکی فرا رسیده است. توجهات بیش‌تر از سمت جامعهٔ سلامت جهانی به مقولهٔ سلامت دهان و دندان باعث تغییرات بنیادی‌تر در این زمینه خواهد شد.
منابع:
ویژه‌نامه: https://www.thelancet.com/series/oral-health
[۱] https://mehrnews.com/news/4566185
